Rexina VegaDi Susan Sontag que todas nacemos con dous carnés, un de sa e outro de enferma, e que todas estamos destinadas a facer uso dos dous. Este mes de maio cumpro un ano como enferma, un ano como supervivente, un ano de loita contra o cancro. Un ano que partiu en dous a miña vida e que cambiou a miña ollada para sempre.
O 19 de maio de 2023 pasei un exame que supuña banal, un TAC para comprobar a orixe das molestias musculares que sufría e que foran tratadas con pastillas para contracturas no meu centro de saúde. Seis veces acudín alí, seis veces receitaron pastillas, sen tan sequera un recoñecemento. Non había moito pasara a revisión anual de empresa con resultados inmellorables… Esa orde aparente, esa sensación de estar protexida, coidada por un sistema de saúde responsable, viuse abaixo o pasado 19 de maio cun diagnóstico gravísimo: cancro de mama metastásico.
A necesidade de desmitificar o cancro, de superar o tabú e afirmar a posible compatibilidade coa vida, vai parella a un novo desafío social. A atención oncolóxica, centrada na cura, ten que pasar tamén a habitar os coidados.
Foi entón, cando abruptamente virei de sa a enferma, cando me decatei da degradación da asistencia primaria, da perda dos vínculos entre persoal sanitario e paciente. Ese seguimento global que antes podiamos esperar ter, agora parece xa inalcanzable, plantillas saturadas de traballo e cunha enorme mobilidade non poden xa asegurar o diagnóstico nos primeiros chanzos das enfermidades. Daqueles primeiros días lembro tanto a sensación de fraxilidade como a carraxe contra un sistema público que notaba desbordado e que me estaba mal coidando. Como podía ser? Como podiamos estar tranquilos mentres perdiamos calidade asistencial? Probablemente o que pasaba era só a inconsciencia natural que nos liga á vida, a idea da eterna permanencia, do perenne uso do noso carné de sans, porque a enfermidade, a morte é algo que sempre adoita pasarlle aos outros…
Pero estábame pasando a min, a terra abríase para tragarme de súpeto, cunha enfermidade maldita que estaba no meu mapa xenético. Foi entón, cando me dispuña a asumir o fatal, cando a nova realidade da investigación oncolóxica me descolocou. Un cancro metastásico hoxe en día xa non significa necesariamente o final, a palabra “cronificación” é a balsa á que acudir para salvarse, unha nova realidade que comeza a asegurar a moitos moitos anos de vida convivindo coa enfermidade. Como sucedeu coa Sida, comezamos a desmorrer, aínda atordados pola novidade e o medo.
Este dobre movemento, de agonía e resurrección, deixa unha lexión de Lázaras, un exército zombi que se apresta a vivir dalgún xeito, aínda non sei ben como. Acaso é esta condición extremadamente vulnerable unha oportunidade? Porque, se o vemos de preto, decatarémonos de que un dos primeiros efectos nunha persoa que recibe un diagnóstico coma este é verse inmediatamente liberada do que unha vez pensou que era.
Así, lonxe do Pinkwashing, esa retórica rosa que o capitalismo emprega para un lavado de cara cheo de boas intención banais que ocultan a crueza das cifras (non hai que esquecer que arredor dun trinta por cento dos cancro de mama, o cancro máis estendido entre as mulleres, evolucionará a estadio IV, incurable) a nova realidade na que nos estamos instalando reclama, antes que nada, máis investigación para máis vida. Ao tempo, foxe como da peste da imaxe das loitadoras, das guerreiras, esa linguaxe bélica que, como ben soubo ver Susan Sontag no seu ensaio A enfermidade e as súas metáforas, carga cun peso suplementario e atroz a quen padece. A necesidade de desmitificar o cancro, de superar o tabú e afirmar a posible compatibilidade coa vida, vai parella a un novo desafío social. A atención oncolóxica, centrada na cura, ten que pasar tamén a habitar os coidados. A asistencia psicolóxica, dietética, deportiva, legal… é crucial para facer fronte a toda esa novísima lexión de superviventes. Fóra do espazo estritamente hospitalario é preciso activar o social e o comunitario, un terceiro espazo para os coidados que axude, preferentemente en contornas naturais, a atender unha patoloxía que se está volvendo crónica.
Cumpro un ano desde o diagnóstico e nunca me pareceu máis fermosa a natureza que rebrota, a vida renovada da primavera. Agora, co meu carné de muller enferma, estreo unha nova lixeireza que convive á vez co peso da ameaza mortal. E poderá ser vital o desapego?
Repito en voz alta a devoción de John Donne “Ningunha persoa é unha illa, nin se abonda a si mesma: toda persoa é unha parte do continente, unha parte do océano…”.