Saltar ao contido principal

Exposición argumentada sobre novos elementos e áreas de actuación que se deberían considerar nas políticas de igualdade.

Contexto.

As políticas de igualdade comezan a institucionalizarse a través da creación de organismos que actuaban concretamente en materia de igualdade mediante plans, leis, medidas, etc., sobre xénero, a raíz dun proceso de europeización e desde unha perspectiva socialdemócrata. Con todo, co auxe da crise e o desenvolvemento das políticas neoliberales prodúcese un progresivo desmantelamento das políticas sociais e de igualdade e o retroceso para os dereitos das mulleres que isto conleva, mostran unha falta de priorización en materia de políticas sociais cando estas entran en conflito con intereses de índole económica, tanto por parte de gobernos conservadores como socialdemócratas (Lombardo e León, 2014, p. 14). Neste sentido, estanse eliminando organismos e institucións dedicadas principalmente á igualdade, e os que nos son eliminados reciben un rango inferior. Deste xeito as políticas públicas pecan dun sesgo androcéntrico co que se configurou o modelo de cidadanía europea (Castro, 2017, p. 33). 
“El adelgazamiento del sector público y el menor apoyo a las relaciones familiares de las políticas públicas ha provocado una reprivatización de los cuidados y una vuelta a la intensificación de los trabajos múltiples de las mujeres” (Castro, 2017, p. 57). 
En España desenvolvéronse dúas normativas fundamentais en materia de igualdade, a L.O 1/2004 de medidas de protección integral contra a violencia contra a muller que se refería á violencia como un problema estructural de desigualdade de xénero, e a Lei para a Promoción efectiva da igualdade entre homes e mulleres do 2007, cuxas principais áreas de intervención virían ser o emprego, melloras nos permisos parentales e a paridade (Lombardo e León, 2014, p. 20), ademáis de fixar o principio de transversalidade de xénero. 

Doutra banda, danse unha serie de incongruencias entre a normativa e o discurso político co posterior desenvolvemento desa normativa. Concretamente referímosnos á Lei de Dependencia que prometía ser un gran nicho de emprego tras ser considerada como cuarto alicerce do Estado de Benestar. Con todo, o que ocorreu é que se produciu unha infravaloración do traballo dos coidados, de maneira que non se produce unha profesionalización dos coidados senón que a prestación de servizos pasa a ser substituída polas prestaciones económicas que perpetúan a división sexual do traballo, obrigando ás mulleres a reducir ou abandonar o seu emprego. Ademáis, neste contexto debemos prestar especial atención á interseccionalidade posto que cada vez son máis as mulleres inmigrantes que se fan cargo dos coidados. 

Podemos observar que as políticas de igualdade céntranse fundamentalmente en torno ao dereito laboral: igualdade de salario, división sexual do traballo, permisos por maternidade, lactancia, temporalidade laboral das mulleres, etc., ou a conciliación da vida familiar e laboral, aínda que se faga a través do discurso da corresponsabilidade, todas estas medidas seguen encamiñadas a perpetuar a división sexual do traballo. 

Neste traballo abarcaremos diferentes e novos elementos e áreas a tratar polas políticas de igualdade, en todo caso, partimos da necesidade de aplicar o mainstreaming de xénero ao conxunto das políticas públicas, polo tanto, eses elementos e áreas abarcan un conxunto moi amplo de medidas. Como aquelas medidas baseadas nun modelo de coidados xa foron abordadas por Morán (2013) en canto a fiscalidad, prestaciones, pensións, etc., expresamos a proposta de encauzar as políticas educativas e a necesidade dunha orientación profesional con perspectiva de xénero. 

Educación. 

Deste xeito, facemos unha proposta que implique ao sistema educativo como aquel lugar de educación e non únicamente de instrución, de educación en valores antidiscriminatorios, de igualdade real entre os homes e as mulleres, de convivencia pacífica e con dignidade eliminando os actos violentos a través da crítica dos modelos masculinizantes (Igrexas e Sánchez, 2008, p. 20). Así as cousas, a educación debe ser un alicerce fundamental para o desenvolvemento persoal de cidadáns e cidadás cun pensamento crítico e reflexivo que se oriente cara á igualdade, solidariedade e xustiza social. 

Si facemos un breve repaso histórico apreciaremos como a escola foi obxecto das institucións políticamente dominantes, é dicir, con poder, as cales servíronse dela para crear tipos de individuos segundo as necesidades do sistema: nacionalistas, obreiros, conservadores, cidadáns e cidadás, e actualmente, edúcase para operar na lóxica neoliberal (competitividade). 

Unha das correntes que puxo certa crítica na educación foi o movemento feminista. Nos currículos académicos non vemos ningunha asignatura baseada na perspectiva de xénero, en ningún dos niveis educativos. Quizais nos últimos tempos déase o caso dalgunha materia optativa, determinados cursos, algún estudo de posgrao ou a vontade individual da docencia pero non vemos unha transversalidade da perspectiva de xénero. E dentro deste currículo, se infravaloran aquelas materias cun contido máis crítico como son as relativas ás ciencias sociais ou as humanidades. Os casos das asignaturas de Historia e Literatura son especialmente significativos xa que a historia das mulleres é invisible, salvo certos casos moi concretos como Rosalía de Castro ou Emilia Pardo Bazán, por exemplo, e si temos presente a interseccionalidade no xénero, o silencio aínda é maior. 

Doutra banda, actualmente, o peso da educación adxudícase a temas económicos ou financeiros e dun xeito moi técnico, é dicir, non existe unha reflexión crítica por parte da docencia nin nos propios materiais. En términos económicos, a riqueza dun país mídese a través do Produto Interior Bruto e este indicador non aporta ningunha variable de tipo social. Ademáis, un estudo nestes términos económicos sobre o Estado de Benestar debe abarcar aquela dimensión mergullada, é dicir, na que a muller realiza aqueles traballos relativos aos coidados que non teñen a consideración de emprego. 

Neste sentido, podemos afirmar que a educación favorece a discriminación de xénero, xa que é a primeira fase do proceso de socialización. Ademáis deste currículo explícito, no seo da docencia existe un currículo oculto, é dicir, cada docente padeceu o seu propio proceso de socialización e nas aulas reproducirán aquelas condutas e aqueles valores que son inherentes a súa personalidade. 

O modelo educativo actual é o considerado mixto, no cal, como xa vimos dicindo, non existe unha intervención en igualdade ou, máis ben, na desigualdade existente, senón que ademáis aínda perdura a idea bioloxicista de que o sexo masculino ten unhas certas capacidades innatas e o sexo feminino ten outras baseadas nos coidados, a función reproductiva e no ámbito privado. 

En definitiva, o modelo educativo é androcéntrico e baseado nun método científico supuestamente neutral e obxectivo pero o feminismo vén a cuestionar este método xa que as persoas, institucións e organismos que elaboran e transmiten este sistema actúan baixo o currículo oculto, polo tanto, moitas investigacións e achegas están realizadas desde os estereotipos e prejuicios de xénero. 

Desde os corpos docentes débese realizar unha autocrítica sobre como este sistema educativo está reproducindo a desigualdade de xénero xa desde a infancia de nenos e nenas. Desta forma, mediante a autocrítica e a perspectiva do movemento feminista, poderíamos ir alcanzando, aos poucos, un modelo de educación inclusiva que nos aporte os recursos e mecanismos para enfrontarnos á desigualdade de xénero. 

Orientación laboral. 

Como reflexo desta educación, prodúcese o fenómeno de segregación ocupacional. As mulleres “a pesar de obtener buenas calificaciones en la universidad y ser mayoría en muchas disciplinas, siguen ocupando los sectores de baja cualificación donde la mano de obra es más barata y rotatoria" (Navarro & Sallé, 2007, p. 37). 
“El concepto segregación ocupacional significa que la distribución de las personas en el mercado laboral está claramente diferenciada, según sean hombres o mujeres. La segmentación de las ocupaciones por género determina, en gran medida, la situación de las mujeres en el mercado de trabajo.” (Rosado, 2012, p. 22). 
Existen dous tipos se segregación ocupacional: 
  • Horizontal: "Concentración de empleos femeninos en una serie de sectores, categorías y profesiones determinadas" (Navarro & Sallé, 2007, p. 38). Aquela que fai referencia aos roles tradicionais de xénero e que se pode traducir actualmente en términos da brecha salarial e contratos a tempo parcial para as mulleres, por exemplo. 
  • Vertical: "dificultad que encuentran las mujeres para acceder a puestos de responsabilidad o de mayor escala jerárquica en las organizaciones. Implica la existencia del ‘techo de cristal’ que hace alusión a una barrera invisible que dificulta el acceso de las mujeres a posiciones de poder y de toma de decisiones en el mundo laboral" (Navarro & Sallé, 2007, p. 43). 
A elección profesional das mulleres (Navarro & Sallé, 2007) concéntrase en carreiras tradicionalmente feminizadas que, ademáis, son as que gozan de menor recoñecemento social e remuneración, apuntando ao fenómeno da segregación horizontal no mercado laboral. 

Mentres a muller atópase cunha serie de barreiras á hora de acceder e manterse no mundo laboral, o home queda subordinado ao mercado de traballo. Así, as barreiras que existen poden ser internas ou externas. 

As barreiras internas fan referencia aos conflitos internos e presións psicolóxicas mentres que as barreiras externas son aquelas circunstancias ambientais, específicas da contorna laboral (Padilla, 2001, p. 224). É dicir, as barreiras internas son os prejuicios de xénero e as barreiras externas teñen que ver con factores como: 
  • Barreiras na selección, en canto a prejuicios sobre a estabilidade feminina como principal responsable do coidado do fogar. Como “refuerzo de la construcción binaria de los valores y las virtudes de lo público y lo privado como incompatibles” (Castro, 2017, p. 36). 
  • Barreiras nas oportunidades de ascenso e promoción. A maior porcentaxe de contratos a tempo parcial ocúpano as mulleres e o teito de cristal. 
É necesario adoptar medidas adecuadas que permitan a presenza das mulleres en distintos sectores dos considerados tradicionais para elas. Os departamentos de Orientación Laboral son ferramentas ideais para contribuír a eliminar os estereotipos de xénero a través do cuestionamiento e establecendo como factor crave a diversificación profesional das mulleres e, polo tanto, a eliminación da división sexual do traballo. 

Según Bonet (2004) "eliminar la discriminación también es importante para el funcionamiento eficiente de los mercados de trabajo y la competitividad empresarial, además de permitir expandir y desarrollar el potencial humano de una forma más efectiva." 

O enfoque de xénero na orientación pretende básicamente promover unha maior conciencia e equidade de xénero a través do empoderamiento e integrar esta perspectiva en todos os programas de orientación para o emprego a través do chamado mainstreaming. Deste xeito, podemos coñecer e comprender as realidades concretas de homes e de mulleres, cuxas vidas están afectadas pola relación co mercado laboral e co traballo de coidados non remunerado. 
“La diversidad de género parte no de los derechos que tienen las mujeres sino de los valores potenciales que pueden y deben aportar a la organización y que adquieren una fuerza especial en un momento de cambio social y laboral radical como el que estamos viviendo en estos momentos.” (Barberá, 2004, p. 52). 
En definitiva, é importante adoptar unha perspectiva de xénero no deseño de políticas, plans de información e de actuación que tomen en conta condiciónelas socio-culturais, políticas e económicas que favorecen a discriminación feminina. De maneira que sensibilicemos ante o feito de que as oportunidades laborais non se dan dun xeito equitativa revisando o contrato social actual.

Bibliografía.

  • Barberá Heredia, E. (2004). Diversidad de género, igualdad de oportunidades y entornos laborales. CIRIEC-España, revista de economía pública, social y cooperativa, (50).
  • Bonet, M. A. R. (2004). DESIGUALDADES DE GÉNERO EN EL MERCADO LABORAL: UN PROBLEMA ACTUAL. Departament d’Economia Aplicada-Universitat de les Illes Balears.
  • Castro García, Carmen (2017). Políticas para la igualdad. Permisos por nacimientos y transformación de los roles de género. Edición Catarata.
  • Iglesias Galdo, Ana; Sánchez Bello, Ana (2008). Tratamento da violencia de xénero dende as políticas de igualdade: Socialización profesional e violencia de xénero, 2008: 7-22.
  • Lombardo, E., & León, M. (2014). Políticas de igualdad de género y sociales en España: origen, desarrollo y desmantelamiento en un contexto de crisis económica. Investigaciones feministas, 5, 13-35.
  • Navarro, C., & Sallé, M. (2007). Diagnóstico y autodiagnóstico de barreras de género. Posicionamiento de la mujer ante el empleo.
  • Padilla Carmona, M. T. (2001). Barreras y limitaciones en el desarrollo profesional de la mujer. Portularia: Revista de Trabajo Social (Vol. 1, p. 223-232).
  • Rosado, C., & María, A. (2012). Género, orientación educativa y profesional. Revista Mexicana de Orientación Educativa, 9(22), 36-41.
  • Sánchez Bello, A. (2013). Factores de discriminación de xénero na escola no contexto da globalización: aprender en relación como práctica contra a violencia e os estereotipos. Sarmiento, (17), 83-98.
  • Santomé, J. T. (2017). Políticas educativas y construcción de personalidades neoliberales y neocolonialistas. Ediciones morata